De kracht van fouten maken

De kracht van fouten mken

De grootste angst bij kinderen en veel volwassenen is nog steeds om fouten te maken en te falen. We leren in onze maatschappij dat succes, hoge prestaties en resultaten, de enige weg naar het geluk is. Deze strijd breekt ons langzaam maar zeker op. Het gaat ten koste van onze eigenheid. Kinderen en vooral pubers zijn super sociale wezens, door de aanmaak van een grote hoeveelheid oxytocine in de hersenen. Deze stof lijkt een belangrijke rol te spelen bij het verbinden van sociale contacten met gevoelens van plezier. Het speelt een centrale rol bij moederbinding, vriendschappen en romantische interacties, evenals bij seksualiteit. Deze stof zorgt ervoor dat we doodsbang zijn om buitengesloten te worden. We worden door de angst om niet succesvol te zijn en er dan niet meer bij te horen, systematisch asociaal gemaakt. We komen dus hoe dan ook altijd met ons zelf, onze natuur in de knel te zitten. 

Kinderen en vooral tieners hebben er alles voor over om maar geaccepteerd te worden door de grote groep. Het is belangrijk om ons dit te realiseren. Door een prestatie en resultaatgericht systeem op school en in de maatschappij is deze angst onze belangrijkste drijfveer geworden. We leren de dingen, die we voorgeschoteld krijgen, omdat we bang zijn om buitengesloten te worden. Niemand durft als laatste te eindigen, want dan hoor je niet meer bij de groep. Vandaar dat onze prestatiedrang zo groot is in onze huidige maatschappij.

Er wordt dus eigenlijk door ons huidige systeem bewust of onbewust misbruik gemaakt van onze drang om er bij te willen horen. Mensen horen bij elkaar en samen te werken, maar ons angstwekkend maatschappelijk systeem drijft ze nu juist uit elkaar. Wij hebben een "survival of the fittest" samenleving gecreëerd en dat moet natuurlijk veranderen. In de wereld van de creativiteit werkt alles precies andersom. Prestatie en resultaatgerichtheid wordt hier meteen afgestraft. Als je origineel, flexibel en vindingrijk wil worden, dus creatief, dan moet je alles wat meetbaar is uitschakelen. Out of the box denken is geen trucje. Creativiteit laat zich niet misleiden. Het creatieve proces is een constante verandering en is daarom niet te meten. In onze maatschappij willen ze juist alles kunnen controleren en meetbaar maken, zodat ze de productiviteit kunnen verhogen. Dit heeft dus niets met creativiteit te maken. Innovatie wordt tegenwoordig verward met creativiteit, maar ze zijn precies het tegenovergestelde.

Als je creativiteit gaat besmetten met winstbejag op wat voor manier dan ook, dan spreek je niet meer over creativiteit. Het creatieve proces moet puur zijn om van een creatief eindresultaat te kunnen spreken. We kunnen dit leren door te tekenen volgens de natuurwetten van de beeldtaal. We moeten weer leren spelen als een kind dat zich nog niet bewust is van fouten. Een puur creatief proces is dus hetzelfde als doelloos spelen. Na dit spelen is er altijd een bepaald eindresultaat, maar dit mag nooit de reden zijn geweest om te gaan spelen. Het eindresultaat is ontstaan en niet bedacht.

 Tekenen is de taal die creativiteit spreekt. Als we creatief willen worden op wat voor manier dan ook, dan is tekenen de beste manier. Tijdens het tekenen kunnen we onze verbeeldingen, dus onze manier van denken en voelen uitbeelden. De natuurwetten voor het maken van een tekening zijn dezelfde als het maken van een creatief, dus origineel, eigen leven. Als we op de juiste manier leren tekenen, dan weten we ook hoe we op de juiste manier moeten leven. Zo weten we door veel te tekenen, dat je echte kunst alleen kunt maken door ontelbare fouten te maken. We leren op school dat een fout een synoniem is voor slecht. In de creativiteit is een fout ook goed, maar we blijven het wel een fout noemen. Bij het woordje fout leren we een goed gevoel te krijgen i.p.v. slecht. Als we iets fout doen, dan juichen we van blijdschap, want elke fout betekent in de kunstwereld een stukje eigenheid extra. 

Een fout is een afwijking van wat door de grote massa algemeen geaccepteerd is, dus wat normaal gevonden wordt. Als je creatief wil zijn, dan moet je dus afwijken van deze norm. een fout is dus het meest creatieve wat je kan overkomen. Elk kunstwerk is gemaakt met oneindig veel fouten. Hoe goed een kunstenaar ook de werkelijkheid om zich heen wil vastleggen, het is altijd fout. Een schilderij is altijd een herordening van de werkelijkheid en dus nooit goed. Het is ook niet de bedoeling om een volmaakte kopie van de werkelijkheid te maken. Een kunstwerk is altijd een eigen zienswijze van de kunstenaar en dus een hele nieuwe werkelijkheid. Het is een Tussenland. Een dimensie tussen de verbeelding van de kunstenaar en de wereld om hem heen. Als je begint te tekenen, dan maak je eerst een schets, want je zoekt naar de juiste vormen. Deze zoektocht bestaat alleen uit fouten maken en falen. Elk schetslijntje is een fout. Uiteindelijk ontstaat er tussen al deze fouten een bepaalde vorm die overeenkomt met jouw visie op de werkelijkheid. Deze unieke visie kun je alleen vinden door het maken van fouten.

Doordat kinderen zo bang worden gemaakt voor het maken van fouten durven ze niet meer te schetsen in het leven. Alles moet bij de eerste getekende lijn al goed zijn. Dit lukt natuurlijk nooit. Als iets niet gelijk lukt, dan raken ze gefrustreerd. Een fout wordt gezien als slecht en daarom kunnen ze de creativiteit om een eigen leven te kunnen creëren nooit bereiken. Als we gelukkige mensen willen produceren in plaats van winstgevende, dan moet het hele schoolsysteem veranderen. Tot die tijd moeten we het dus helemaal zelf doen. Fouten maken en falen is van levensbelang. Als je deze levenskunst niet beheerst, dan kun je nooit een eigen identiteit ontwikkelen. Als je je bewust wordt van een fout, dan ben je een stapje verder. Tussenland is gemaakt met fouten. Elke fout is een bouwsteen. Het uiteindelijke eindresultaat dat goed voelt bestaat enkel uit fouten. Als je een schilderij van Rembrandt van heel dichtbij bekijkt, dan zie je stipjes, krasjes en streepjes. Elk meesterwerk bestaat uit foutjes. Bekijk je deze foutjes van een afstand, dan zie je een volmaakt geheel.

Als je van je leven een volmaakt kunstwerk wil maken waar je je helemaal in thuis voelt, dan is het altijd gemaakt met alleen maar fouten. Tussenland kan niet bestaan als je alles perfect en volmaakt wil doen en alleen let op de details. Perfectionisten blijven in een vicieuze cirkel hangen als ze geen fouten durven te maken. Een afwijking van het bestaande, dus creativiteit is altijd fout.

 Jeroen Boerstra