Kunstgericht natuuronderwijs is spelen, creëren en leren!
DE GROENE DROOM
Speel en creatietuin
Kunst is een uitgelezen middel om kinderen en volwassenen gevoelig te maken voor de schoonheid van de natuur. De Groene Droom opent deze ogen en zorgt voor verwondering en inspiratie door samen te spelen met kunst en natuur. Van wild painting, beelden maken, boetseren met klei, hutten bouwen tot aan klimmen, proeven, plukken en spelen. Het kan hier allemaal!
Wij hebben niks tegen de "gewone" speelbossen en de talloze andere activiteiten die natuurclubs bedenken om kinderen bij hun laptops, games en smartphones vandaan en naar buiten te lokken. Hoe meer de computergeneratie in de natuur komt, hoe beter het is natuurlijk. Maar alleen lekker buiten spelen helpt hun gevoeligheid voor de natuur niet te vergroten. Er is meer nodig om hun groeiende vervreemding van de natuur te doen afnemen.
We laten onze bezoekers eerst lekker spelen en uitleven in onze Natuur speeltuin en pluktuin, maar daarna laten we iedereen iets bijzonders ervaren om nooit te vergeten.
Wat er mis is, zou je een taalprobleem kunnen noemen. "De natuur spreekt een andere taal dan die van de computer. Achter je scherm krijg je voortdurend nieuwe informatie en raakt je aandacht snel gefragmenteerd. Natuurbeleving vraagt om een ander soort concentratie. Pas als je een halfuur in stilte op een boomstronk hebt gezeten, ga je bepaalde dingen horen, ruiken en zien die je anders niet zo gauw gewaarwordt."
Ook de natuur- en milieueducatie zoals we die in Nederland kennen, slaagt er onvoldoende in kinderen gevoeliger te maken voor de schoonheid en beschermwaardigheid van de natuur. "Het uitgangspunt van onze vorm van natuuronderwijs is toch vooral dat de gids - ecoloog of boswachter - kennis overdraagt. Daarmee is op zich niets mis. Maar het gevaar ligt op de loer dat het onderricht routineus wordt, omdat de docent een sjabloon volgt dat de kinderen niet enthousiasmeert."
Als kunstenaars en docenten beeldende vorming kiezen wij voor de weg van de kunst. Dat lijkt eerder een omweg maar is dat in zijn ogen zeker niet. "Het verschil tussen kunst en kennisoverdracht is dat kunst open is, een open einde heeft. Kunst laat ruimte voor eigen verbeelding, interpretatie en beleving. Het vraagt ook lef van de degene die de activiteit begeleidt, om het geijkte sjabloon los te laten en iets te bieden waarvan de uitkomst onbekend is.
"Wanneer je met kinderen door een bos loopt en alles wat je onderweg vindt meteen namen geeft - 'dat is een spar, dit een vliegenzwam en wat je daar hoort, is een roodborstje' - dan verdwijnt de speelsheid. Op zich is dit onderricht niet verkeerd, maar wij pleiten ervoor daar niet mee te beginnen. Het gevaar van de autoriteit van de leraar is dat die het enthousiasme doodslaat. Hij heeft toch alles al opgezocht in zijn boeken. Het bijzondere van beginnen met kunst, is dat er opwinding ontstaat en nieuwsgierigheid, omdat ook de begeleider niet weet hoe het afloopt. Er gaat iets nieuws gebeuren."
Verkeerd schilderen, doen en maken
Bij De Groene Droom proberen wij mensen 'op het verkeerde been te zetten'. Een effectieve methode voor dat doel is bijvoorbeeld 'wild painting of making'. "We gaan met een groep mensen de natuur in, pak de schilderspullen of gereedschappen uit en vragen ze het landschap, de bomen, de planten die ze zien zo verkeerd mogelijk te schilderen of te maken, dus de lucht niet blauw maar bijvoorbeeld oranje en bomen niet groen maar rood. Hun eerste reactie is: 'Huh, wat krijgen we nou?' Ze verwachten dat niet, maar het zet wel iets in beweging. Ze beginnen te schilderen en komen dan, in mentale zin, in een andere ruimte, in een ander proces terecht."
Daarna vragen we ze om over de verkeerde kleuren heen de kleuren te schilderen die ze zien. "Het eerst anders schilderen of te maken haalt ze uit de 'automatische piloot'. Dat werkt goed, want als ze de goede kleuren moeten gaan schilderen, gaan ze opeens heel aandachtig kijken hoe die kleuren eigenlijk zijn. Hoeveel tinten groen ze op die plek kunnen waarnemen en hoe de verhoudingen in het landschap liggen. Zo leren ze te kijken naar de dingen alsof ze die voor het eerst zien."
Bij het overschilderen van de verkeerde kleuren hebben veel mensen de neiging om zo snel mogelijk terug te gaan naar het "normale". Dan vragen we ze bijvoorbeeld stil te staan bij wat er gebeurt en of ze misschien nog een beetje rood in de bomen kunnen behouden om dat te laten samenwerken met het groen. Tijdens het hele proces maken we ook steeds foto's. Daarop zien ze dan dat een schilderij met niet alleen de 'gewone' maar ook dat 'verkeerde' kleuren erin eigenlijk veel levendiger is."
Eén workshop wild painting is natuurlijk niet genoeg om het tij te keren. Het hele onderwijssysteem zou moeten veranderen. "Docenten zitten met te grote klassen onder een enorme werkdruk. Zij hebben vaak geen tijd om iets uit te diepen, en te weinig gelegenheid om ieder kind individueel tegemoet te treden als een uniek, nieuwsgierig en competent wezen."
Natuur- en milieueducatie heeft slechts een oppervlakkig idee van wat een kunstzinnige benadering kan doen. En kunstopleidingen hebben weer een oppervlakkig idee van ecologie en duurzaamheid. Het gaat om 'l'art pour l'art' en zodra er maatschappelijk of educatief nut bij komt kijken, is het al gauw geen kunst meer. Het onderwerp valt tussen de wal en het schip."
Niet alleen natuureducatie kan baat hebben bij een benadering vanuit de kunst. Het hele onderwijs kan er zijn voordeel mee doen. "Mensen door middel van kunst op het verkeerde been zetten, is in wezen een training in omgaan met onzekerheid en tegenstrijdigheid. Omdat de ecologische crisis een systeemkarakter heeft, moet het onderwijs nieuwe generaties voorbereiden op onverwachte ontwikkelingen, die het leven in een 'postnormaal' tijdsgewricht met zich mee brengt. Kunst biedt de mogelijkheid langer in een situatie te zijn die je niet dwingt meteen voor het één ten koste van het ander te kiezen. Dat kan heel nuttig zijn in een tijd waarin constante verandering het enige is wat zeker is."